Amsterdam opgemeten

Achtergevels Huis met de Hoofden

Dat het bekende huis op Keizersgracht 123 uit 1622 eigenlijk een dubbel pand is, blijkt duidelijk aan de achterzijde. Vanaf de openbare weg onzichtbaar staan hier twee trapgevels, die boven twee hoge zadeldaken afsluiten. Naar de voorzijde steken deze in een nog iets hogere dwarse kap, die het brede huis langs de gracht afdekt. Hiervoor in het midden trekt een zeer decoratieve topgevel de aandacht van ieder die het stadsschoen bekijkt.

Achtergevel in 1958 (merk op de uitbouwtjes op)	Achtergevel (opmetingstekening vóór de reconstructie van de rechter-trapgevel)	Huidige toestand (foto's Bureau Monumentenzorg)

De hier gereproduceerde tekeningen tonen die beide minder bekende achtergevels. Dergelijke trapgevels sierden toen eenvoudiger huizen juist aan de grachtzijde (zie o. a. aan de overzijde nog Keizersgracht 40-42-44 en 170). Deze kregen aan de achterzijde slechts een simpele punt- of tuitgevel. Van onze beide gevels verloor de rechtertop later zijn meeste trappen en werd boven ook versoberd tot een eenvoudige punttop. Dertig jaar geleden leverde het toen pas opgerichte Gemeentelijk Bureau Monumentenzorg tekening nr. 73, anoniem, maar gedateerd 1954, ter reconstructie van de oude vorm. Hierin werd ook de oorspronkelijke raamindeling hersteld, inclusief de ontlastingsboog met aanzeten sluitstenen, overeenkomstig het nog aanwezige in de linkertop. De oorspronkelijke bol- en kruiskozijnen bracht men daarbij echter niet meer terug, zoals men rond 1908 nog wel had gedaan in de voorgevel. Het Bureau Monumentenzorg vermoedde in 1954 nog allerminst dat het dertig jaar later zelf in dit monumentale huis zou zijn gehuisvest. Bij de restauratie die hieraan voorafging werden de vroeg - 17de-eeuwse achtergevels weer geheel in het zicht gebracht door amovering van enige aanbouwsels zonder veel architectonische waarde uit 1870. Die datering bevestigde een krant die bij de sloop te voorschijn kwam, met nieuws over de toen aan de gang zijnde Frans-Duitse oorlog.
De lage zij aanbouw links, op de plaats van een vroeger vrije doorgang achter de zijpoort met koetshuis, werd om praktische reden gehandhaafd. Hierin bevindt zich namelijk de keuken, die oorspronkelijk in het linker souterrain zat, waardoor de kamervloer erboven enige treden hoger ligt. Dit is ook af te lezen uit de plaatsing van de vensters, op de volgende tekening. De tekening nr. 5150 van de achtergevels werd in juli 1982 ten voeten uit gemaakt door de stagiaires H. Alers en D. Hermans, als werkstuk, gebaseerd op nauwkeurige opmetingen.
Hierin pasten zij de door P. Broers gereconstrueerde ingangspartij met eiken deur in, die sindsdien weer toegang geeft tot de vrijgemaakte tuin. Overigens beperkte de restauratie aan de achterzijde zich tot het schoonmaken en opnieuw voegen van het metselwerk en het schilderen van de natuur- en baksteen.
Beneden werden wel de schuiframen uit rond 1800 vervangen door nieuwe in 'dark red Meranti'-hout. Dergelijk restauratiewerk blijft door het opnieuw toepassen van de aangetroffen vormen en na het schilderen voor de niet-ingewijde onzichtbaar.

Huib Rowaan

(Uit: De Lamp 86, juli 1984)