De Leprozenpoort

In 'de Lamp' nr. 102 is op blz. 5 een vergissing ingeslopen die wij graag willen corrigeren. Het bijschrift onder de foto van het Leprozenpoortje aan de Sint Antoniesluis noemt Hans 't Mannetje als de beeldhouwer van de reliëfs in de twee boogvormige vakken boven de poort. Dat is onjuist. De poort zelf, waarvan de gehavende brokstukken op het erf van Uilenburg waren opgeslagen, is perfect gerestaureerd en opnieuw gesteld door Hans 't Mannetje.

De reliëfs zijn echter gehakt door de beeldhouwer Henri C.F. van Haaren. Zij stellen voor een mannelijke en een vrouwelijke lepralijder, met de klepper waarmee deze eertijds hun nabijheid bekend moesten maken als voorzorg tegen besmettingsgevaar. De oorspronkelijke reliëfs waren uitgevoerd in Udelfanger zandsteen, een fijnkorrelige zachte steensoort die zich gemakkelijk laat bewerken, maar onvoldoende weervast is. De reliëfs waren zo ver verweerd dat slechts een globale hoofdvorm herkenbaar was, waaruit niet meer dan de maat en de houding van de figuren viel af te leiden.
Van dat gegeven uitgaande heeft de beeldhouwer de twee fraaie nieuwe beelden gehakt, in de details van de vormgeving duidelijk werk van onze tijd, en toch met de allure en de plastische werking van de vroeg-17de-eeuwse originelen.
De Leprozenpoort vormde de toegang tot de binnenplaats van het Leprozen- of Lazarushuis, dat in de 15de eeuw werd gebouwd buiten de veste, aan de dijk die naar Muiden voerde. Het stond op de plek van het vormloze gat-in-de-stad dat nu Mr. Visserplein heet. Toen het Leprozenhuis omstreeks 1860 werd afgebroken bouwde men daar een politiebureau en een laboratorium, maar de poort, uitkomend in de Lazarussteeg, bleef behouden. Dat duurde tot de IJtunneltoegang werd aangelegd en de bebouwing aan weerszij van de Lazarussteeg onder de slopershamer viel. De zijgevel van de Mozes- en Aaronkerk kreeg nu een lege ruimte voor zich, een situatie waarop de architectuur niet was berekend. Gelukkig werden bij de afbraak de brokken van de Leprozenpoort opgeslagen voor een mogelijke reconstructie elders.
Het was de stichting De Pinto die deze mogelijkheid aangreep in haar plan om het bouwblok Sint Antoniesbreestraat - Snoekjessteeg - Snoekjesgracht - Sint Antoniesluis (toen Zwanenburgwal) volgens de oorspronkelijke rooilijn te restaureren en te herbouwen. Om de enkele meters rooilijn die voor de poort nodig waren, is hevige strijd gevoerd met de gemeentelijke diensten, maar het is ten slotte gelukt: de Leprozenpoort staat er weer, op een paar honderd meter afstand van de oorspronkelijke plek. Het is een van de talrijke poorten uit de werkplaats van Hendrick de Keyser, een sieraad voor de stad dat vele herinneringen vasthoudt: aan het Leprozenhuis, aan de verkeersdoorbraken, aan het begin van de herbouw in de Nieuwmarktbuurt en de beeldhouwers Van Haaren en 't Mannetje die het werk uitvoerden.

Geurt Brinkgreve

(Uit: De Lamp van Diogenes 104/105, sept. 1987)