Geurt Brinkgrevebrug

Brug nummer 296, over de Recht Boomssloot bij de Kromme Boomssloot in de Nieuwmarktbuurt, werd op 9 februari 2017 vernoemd naar de grote monumentenbeschermer Geurt Brinkgreve (1917-2005), in het bijzijn van zijn weduwe, Sjuwke Brinkgreve-Kunst. Brinkgreve ijverde voor het behoud en herstel van de Amsterdamse binnenstad en was de redder van vele belangrijke monumenten zoals het Huis de Pinto.

Namens de VVAB sprak oud-voorzitter Jos Otten.

Geurt Brinkgreve (1917-2005)

Met het vernoemen van de brug naar Geurt Brinkgreve, in zijn 100ste geboortejaar, laat de gemeente haar erkentelijkheid blijken voor de strijd die hij voerde, die immers ook gekant was tegen het toenmalige gemeentebeleid van verkeersdoorbraken en cityvorming. De betekenis van zijn inzet voor het behoud en herstel van de historische binnenstad is bijzonder groot. Het is niet moeilijk om een lange lijst op te stellen van restauraties in Amsterdam waarbij Brinkgreve betrokken is geweest. Maar daarbij dreigt het gevaar dat we zijn belangrijkste bijdrage aan de geschiedenis van Amsterdam over het hoofd zien. Hij was een man van de praktijk, geen theoreticus, toch vormt zijn manifest Alarm in Amsterdam of het lot der oude binnensteden uit 1956 een keerpunt in het stedenbouwkundig denken over het centrum van Amsterdam. Brinkgreve verloochende zijn praktische aard echter niet en voegde nog in datzelfde jaar de daad bij het woord door het initiatief te nemen tot de oprichting van de Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel.

Om deze doorbraak in het denken in een stedenbouw-historische context te plaatsen is het nuttig om een vergelijking te maken met een auteur die wereldberoemd is geworden met precies dezelfde gedachte, Jane Jacobs, journalist en actievoerder in New York, die een jaar ouder was dan Brinkgreve. Zij publiceerde in 1961 het boek The Death and Life of Great American Cities. The Failure of Town Planning, dat tegenwoordig alom wordt gezien als een profetisch meesterwerk waarin het verwoestende effect van cityvorming op steden wordt beschreven. Cityvorming was een combinatie van snel groeiend autoverkeer, doorbraken en steeds hoger wordende kantoorgebouwen. Stedenbouwkundigen en stadsbestuurders dachten dat deze ontwikkeling noodzakelijk was voor het zakenleven en de toekomst van de stad.
Het manifest Alarm in Amsterdam is dus vijf jaar eerder verschenen dan het boek van Jacobs en mag zo gezien toch wel visionair worden genoemd. In dit manifest, onder redactie van Brinkgreve, beschrijft hij samen met andere auteurs de fatale gevolgen van cityvorming voor de historische Nederlandse binnensteden. Brinkgreve pleitte met klem voor het behoud van dit karakteristieke erfgoed en betoogde dat het autoverkeer ondanks doorbraken op den duur toch vast moest lopen in de stadscentra. Een voorspelling die in 1963 wetenschappelijk bevestigd zou worden in het befaamde Engelse rapport Traffic in Towns.
Brinkgreve geeft in zijn bescheiden autobiografie Mozaiek van mijn leven een zeer beknopte schets van zijn 'bekering' tot de monumentenzorg. Het begon in 1953 met journalistiek werk voor Elseviers Weekblad, een noodzakelijke bijverdienste voor de kunstenaar. Tot zijn verbazing bleek dat de binnenstad van Amsterdam in feite niet beschermd was. Integendeel: Haagse ambtenaren legden hem uit dat de Wederopbouwwet juist bedoeld was om cityvorming te stimuleren. Zijn artikelen over de monumentenzorg maakten indruk en toen eind 1954 het rapport van hoofdcommissaris Kaasjager uitlekte - een voorstel om de grachten te dempen ten behoeve van parkeerterrein - begon het verzet zich af te tekenen. In maart 1955 verscheen de Nota Binnenstad die duidelijk maakte wat Burgemeester en Wethouders eigenlijk van plan waren. In het Antwoord op de Nota Binnenstad formuleerden de tegenstanders, onder wie natuurlijk Brinkgreve, hun kritiek. Notabelen schaarden zich achter die kritiek en verenigden zich in het 'Comité de Stad Amsterdam'. Daarna volgde in 1967 de 'Werkgroep Amsterdam 1975' met het doel om in 1975 het zevenhonderdjarig bestaan van Amsterdam te vieren in een 'herlevende, genezende' binnenstad. Het eerste resultaat van de herstelbeweging was de tijdelijke stopzetting van de slopingen in de Nieuwmarktbuurt ten behoeve van een vierbaans-autoweg.

De rest is, zoals dat heet, geschiedenis. Het tij keerde langzaam, Stadsherstel floreerde, het wonen in een monument raakte langzaam maar zeker in de mode en de oude binnenstad herleefde. Anno 2017 is wel duidelijk dat juist die gerestaureerde Amsterdamse binnenstad een ongekend stedenbouwkundig succes is geworden, met als kroon op het werk een plaats op de Unesco Werelderfgoedlijst. Het idee van de monumentenzorg was niet nieuw in de jaren vijftig van de twintigste eeuw, Heemschut streed toen al decennia voor het behoud van ons gebouwde erfgoed, maar Brinkgreve begreep in 1954 dat er meer op het spel stond. Hij kwam tot het inzicht dat het stedenbouwkundig beleid fundamenteel fout was, net als Jacobs, die vijf jaar later zou spreken van "the failure of modern town planning". Daarmee begon een geheel nieuwe ontwikkeling in de monumentenzorg, die heeft geleid tot de conclusie dat het behoud van historische stads- en dorpsgezichten veel verstandiger is dan de cityvorming die lange tijd de toon heeft gezet in het denken over de oude binnensteden. Brinkgreve heeft op een kritiek moment voorzien dat de oude binnenstad van veel meer betekenis was voor de toekomst van Amsterdam dan de toenmalige ideeën over buurtsanering en cityvorming.

Geurt Brinkgreve is echter ook bekend om de vele restauraties waartoe hij het initiatief nam, zoals het huis De Pinto, het West-Indisch Huis, het Claes Claeszhofje en het Bethaniënklooster. Ook heeft hij veel woonhuismonumenten gerestaureerd. Zoals gezegd, was Brinkgreve ook een man van de praktijk. Tenslotte richtte hij de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad (VVAB) op, waarvoor hij in de laatste periode van zijn werkzame leven actief was, ondermeer als hoofdredacteur van het blad Binnenstad. Hij zag de VVAB als een actiegroep voor het behoud van monumenten en het tegengaan van ongewenste nieuwbouw in de door hem geredde Amsterdamse binnenstad.

[Voorstel om een brug te vernoemen naar Geurt Brinkgreve] (PDF-bestand)
[Hoe de Nieuwmarktbuurt werd gered] (PDF-bestand)


(WS, 9/2/2017)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.