Trafokasten Liander

Overheid: pak de regie in de openbare ruimte terug

Op 8 februari werd in de raadscommissie Duurzaamheid een beleidsstuk besproken over de duizenden stroomhuisjes - gebouwtjes van drie bij drie meter - die energiebedrijf Liander in de openbare ruimte wil plaatsen.

(foto Paul Busker)

De afgelopen twee jaar sprak de VVAB verschillende keren met de gemeente en Liander over de vormgeving en locatie van deze kleine bouwwerken. Als reactie op de ervaren weerstand is Liander nu kennelijk met een lobby begonnen en kreeg zij daarvoor in de krant alle ruimte. Zo besteedde Het Parool aandacht aan dit onderwerp in een artikel (Plek gezocht voor 2600 stroomhuisjes) d.d. 29 januari j.l. Hierin probeert het energiebedrijf het probleem te framen als een NIMBY-kwestie. Deze problematiek raakt echter het algemeen belang: niet alleen omdat er aan een grote elektriciteitsbehoefte moet worden voldaan, maar ook omdat wij onze stad graag mooi en leefbaar willen houden.

Inmiddels zijn op de gekste plaatsen – en zonder bouwvergunning – de eerste trafokasten verschenen, locaties die soms zo idioot zijn dat je afvraagt wie bepaalt waar deze kasten worden neergezet. Is dat de overheid of het energiebedrijf? En als de overheid daar zeggenschap over heeft - wat je toch zou mogen verwachten - wordt er dan wel rekening gehouden met het verkeer en de gevolgen voor de kwaliteit van de openbare ruimte?

Het artikel in de krant benoemt wel de kern van het probleem: de trafokasten hoeven niet te voldoen aan welstandseisen en dat botst, in ieder geval met de beschermde stadsgezichten. Als gevolg van de energietransitie zullen er tot 2050 alleen al in de binnenstad zo'n 140 worden geïnstalleerd. De helft hiervan moet er in 2030 staan.
In Het Parool lezen we dat Liander geen mooie kasten kan 'bestellen' en dus wel gedwongen is overal de lelijke kasten te plaatsen waarover het bedrijf wel beschikt. Dat legt de vinger op de zere plek. De geprivatiseerde energiesector heeft niet de expertise in huis en is blijkbaar ook niet bereid om een ontwerper de opdracht te verlenen voor Amsterdam (en andere gemeenten?) een passend ontwerp te maken. Dat was een eeuw geleden nog wel anders, denk aan het befaamde straatmeubilair in Amsterdamse School-stijl. In die tijd was niet alleen de energiesector, maar ook het ontwerp van straatmeubilair nog een taak van de overheid, een combinatie die kleine monumentjes heeft opgeleverd.
In het gesprek met het energiebedrijf hebben wij gesuggereerd creatieve oplossingen te zoeken, zoals de trafo's inpandig te plaatsen in overheidsgebouwen, appartementencomplexen of ondergronds, bijvoorbeeld in brughoofden en kademuren. Nu de gemeente bezig is met kademuurvernieuwing zou van de nood een deugd gemaakt kunnen worden.

Daarnaast bespraken wij met Liander en de gemeente tevens een andere kwestie, namelijk het behoud van de nog bestaande historische schakelkasten, fraai vormgegeven GEB-kasten uit de tijd dat de energielevering nog een overheidstaak was. Met een inventarisatie die wij tien jaar geleden maakten, is helaas weinig gedaan. Dat initiatief heeft niets anders opgeleverd dan de plaatsing van één schakelkast op de gemeentelijke monumentenlijst, namelijk een negentiende-eeuwse GEB-kast in de Langestraat. Dergelijke grote, fraai vormgegeven kasten van duurzaam ijzer worden niet meer onderhouden (geschilderd), verdwijnen derhalve in rap tempo uit het stadsbeeld en worden vervangen door armoedige grijze standaardkasten 'uit een catalogus'.

We kunnen het ons dus niet permitteren om Liander maar haar gang te laten gaan. Ten eerste dient de overheid de regie terug te pakken in de openbare ruimte en ervoor te zorgen dat zij bepaalt waar de kasten komen. Daarbij moet niet alleen rekening worden gehouden met verkeerstechnische, maar ook met esthetische belangen. Ten tweede zou de overheid zelf het initiatief moeten nemen om kasten te ontwerpen die wel passen in het Amsterdamse stadsbeeld. Ten derde kan de overheid zelf bij bruggen en kaden het goede voorbeeld geven en voorzieningen inbouwen waardoor kasten in de openbare ruimte worden voorkomen. Snelheid daarbij is van belang; de luxe om hier jarenlang over na te denken hebben we niet meer.

(Een ingekorte versie van dit artikel stond op 8 februari 2023 op de opiniepagina van Het Parool.)

(WS, 9/2/2024)