Verplaatsing Onderwijzerswoning op Uilenburg?

Netbeheerder Liander heeft een plan gemaakt voor een nieuw elektriciteitsstation op Uilenburg. De voormalige onderwijzerswoning van de Sophie Rosenthal Bewaarschool - Joods erfgoed - moet hiervoor wijken. Volgens de VVAB kan hier echter geen sprake van zijn. Het is een gemeentelijk monument.

Voorgestelde verplaatsing naar de huidige locatie van het onderstation (Impressie Liander)

De voormalige onderwijzerswoning op Uilenburg (foto Walther Schoonenberg)

Al enkele jaren zorgen de plannen voor een nieuw elektriciteitsstation van netbeheerder Liander op Uilenburg voor onrust in deze voormalige Joodse buurt. Bewoners vrezen de gezondsheidsrisico's die het nieuwe elektriciteitsstation met zich meebrengt.

Ook de VVAB maakt zich zorgen over de plannen. In het originele plan voor de vernieuwing (en vergroting) van het bestaande elektriciteitsstation zou het nieuwe station op de plaats van het huidige komen. In opdracht van de gemeente presenteerde Liander echter een variantenstudie waarin de voormalige onderwijzerswoning uit 1887 voor het nieuwe station moet worden gesloopt of verplaatst.

Het gaat hier om het overgebleven gedeelte van de al eerder gesloopte Sophie Rosenthal Bewaarschool. Kort na de komst van de diamantslijperijen is deze school voor arme Joodse kinderen gebouwd op de plaats waar nu het onderstation staat. Aan de westkant van de school werd een bijbehorende onderwijzerswoning gebouwd, op het water georiënteerd (Nieuwe Uilenburgerstraat 31). Aanvankelijk lagen de school en woning op een binnenterrein, achter een rij huizen aan de Uilenburgerstraat.

In 2003 dreigde de woning al gesloopt te worden, toen door de gemeente Amsterdam zelf (dienst IVV). Mede door inzet van de VVAB kon dat destijds worden voorkomen. Vervolgens is het bouwwerk opgenomen in de gemeentelijke monumentenlijst. Het is dus een beschermd monument. Al eerder heeft de VVAB erop gewezen dat het hier ook gaat om Joods erfgoed (De Telegraaf, 2 november 2023).

Bij een beschermd monument is sloop of verplaatsing so wie so niet mogelijk. Dit betekent in feite sloop en daarna herbouw op een andere locatie, wat een gevaarlijk precedent zou scheppen. Uit de stukken blijkt immers dat de bouwstenen voorlopig op een depot zullen worden bewaard (aangezien op de nieuwe locatie het huidige onderstation staat, dat pas kan worden gesloopt als het nieuwe onderstation in gebruik is genomen). Maar komt het dan nog wel terug? Bovendien is een herbouwd monument per definitie geen monument meer. De Commissie voor Ruimtelijke Kwaliteit (CRK) gaf in 2019 dan ook negatief advies over verplaatsing: "Het verplaatsen van de onderwijzerswoning is geen reële optie. Dat komt neer op sloop en nieuwbouw, waarbij de leesbaarheid van de geschiedenis per definitie geweld wordt aangedaan." De commissie adviseerde daarbij te komen tot een intensieve bebouwing aan de straat, maar "een meer ontspannen, dwars op de rooilijn georiënteerde invulling van het binnenterrein". Daarbij zou het gemeentelijk monument dus behouden blijven.

In een brief aan het stadsdeelbestuur heeft de VVAB gevraagd niet de Onderwijzerswoning, maar het onderstation van Liander te verplaatsen.
De buurtbewoners hebben inmiddels een actiegroep opgericht. Ook zij willen bereiken dat niet de Onderwijzerswoning, maar het onderstation van Liander wordt verplaatst en wel naar een locatie buiten de woonbuurt. [Stop Liander Uilenburg]

[Brief aan het stadsdeelbestuur] (PDF-bestand)

Meer lezen:
[Beschrijving MenA] (11 december 2023)
[CIRK-advies] (19 juni 2019)

Eerdere artikelen:
[Joods erfgoed op Uilenburg dreigt gesloopt te worden] (28/2/2003)
[Architectuurhistorische waardestelling BMA] (8 oktober 2002)
[Cultuurhistorische waardenstelling Izak Salomons] (28 februari 2003)

(WS, 2/6/2024)