Vandalisme in de Utrechtsestraat

Monumentaal winkelinterieur aangepast aan huisstijl winkelketen

Liefhebbers van zeepjes, bodylotions en handcrèmes opgelet: onlangs opende in de Utrechtsestraat op nummer 93 de Amsterdamse ‘brandstore’ van het Australische beautymerk Aesop de deuren voor het publiek. Monumentenzorgers staat echter een grote teleurstelling te wachten: het unieke, monumentale interieur van het rijksmonument is gedeeltelijk om zeep geholpen.

In Binnenstad 256 schreef ik over dit waardevolle interieur, dat in 1911 voor de firma Jamin was uitgevoerd door de Rotterdamse architect Cornelis Nikolaas van Goor (1861-1945). Stucplafond, mozaïekvloer, winkelstellingen en toonbank dateerden alle nog uit die tijd en waren in samenhang met de winkelpui ontworpen. Alleen de etalagekasten waren op een onbekend tijdstip verwijderd, vermoedelijk om de visuele relatie tussen interieur en exterieur te versterken. Toen de kledingzaak die hier al geruime tijd zat vertrok, was er dan ook alle reden tot oplettendheid. Niet ten onrechte, bleek al snel, want in het verbouwingsplan dat in het voorjaar bij de gemeente werd ingediend zou de historische winkelpui flink aangetast worden en zouden in de winkel de historische wandkasten achter voorzetwanden weggewerkt worden; verder moest ook de toonbank met witmarmeren blad het veld ruimen. Na een negatief advies van Monumenten en Archeologie (M&A) zijn de plannen aangepast, waarbij meer rekening gehouden werd met de monumentale waarden van het rijksmonument.

Historische toonbank weggewerkt

Het historische winkelinterieur van Utrechtsestraat 93 is ingrijpend gewijzigd, zo hebben de wandkasten niet alleen een andere kleur gekregen, maar zijn ook de toonbank en de laden aangepast. Vergelijk de foto's uit 2019 met die uit 2014 (beneden).

In het nieuwe verbouwingsplan door Villa C Architecten is het exterieur ongemoeid gelaten – zelfs de zeeptesters en panelen die het handelsmerk van deze keten zijn mochten niet aan de gevels bevestigd worden. Slechts een bescheiden reclamebord, in overeenstemming met de criteria van de Beleidsregels Gevelreclame van de gemeente, is aan de zijde van de Utrechtsestraat aangebracht. Voor het interieur is een behoedzame aanpak ge- kozen: in de nissen van de wandkasten zijn nieuwe kasten geplaatst, op rubber, om beschadigingen van de historische kasten te voorkomen, en de zeldzame mozaïekvloer is gerestaureerd. Achter de etalages zijn nieuwe winkelmeubelen geplaatst, die de plaats innemen van de oorspronkelijke etalagekasten. Pijnpunt was de toonbank, die door Aesop blijkbaar niet opnieuw gebruikt kon worden. Nadat de laden en het marmeren dekblad zijn verwijderd en opgeslagen, is de toonbank omtimmerd met een nieuw meubel. Het oordeel of deze nieuwe meubelen fraai zijn en zich voegen in het oude interieur laat ik aan u over. Eind goed, al goed zou men nu zeggen? Niets blijkt minder waar te zijn!

Een illegale schilderbeurt?

Na de opening van de winkel bleek deze toch een belangrijke transformatie ondergaan te hebben: de oorspronkelijk witte interieurafwerkingen met verguldsel bleken integraal overgeschilderd te zijn in de tinten zachtroze (plafond en stucwerk) en beige (kasten), alsof Tante Til uit De familie Knots zich een middag heeft mogen uitleven met haar klodders roze verf. De bestaande architectonische en decoratieve kwaliteiten van het interieur zijn effectief geneutraliseerd en ondergeschikt gemaakt aan het nieuwe winkelconcept. Bovendien blijken ook de laden van de kasten aangepast te zijn. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Uit de adviezen van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit (CRK) blijkt dat het overschilderen van het interieur inderdaad aangevraagd is, maar dat daar niet direct toestemming voor verleend is. Voor het wijzigen van de kleurstelling van een monument is een vergunning vereist; bij de aanvraag bleek geen kleuronderzoek aangeleverd te zijn om te kunnen beoordelen of de gewenste kleurstelling oorspronkelijk is. De CRK vroeg daarom om een nadere onderbouwing daarvan. In het laatste advies van de CRK wordt schilderen ‘in dezelfde kleur’ als regulier onderhoud aangemerkt en toegestaan. Het lijkt er niet op dat er een kleuronderzoek heeft plaatsgevonden, dat blijkt in iedere geval niet uit het (summiere) verslag van de CRK. Dat de nieuwe kleuren niet corresponderen met de oude kleuren is echter evident, daarover laten de foto’s bij mijn bijdrage uit 2012 geen misverstand bestaan. De schilderbeurt is dus in strijd met de verleende vergunning uitgevoerd. Dat dit heeft kunnen gebeuren is des te opmerkelijker, wanneer men naar een nader voorschrift uit het advies van de CRK kijkt: ‘Tevens geldt dat M&A betrokken wordt bij de werkzaamheden om schade aan het historisch waardevolle interieur te voorkomen’. Is deze betrokkenheid uitgebleven? Het antwoord daarop moet ik u vooralsnog schuldig blijven. Inmiddels is een handhavingsverzoek naar het stadsdeel verzonden, met verzoek de kleurafwerking van het interieur in oorspronkelijke staat terug te brengen en daarnaast opheldering te verschaffen over de verblijfplaats van laden en dekblad van de toonbank: in de praktijk blijkt opslag van dergelijke onderdelen in veel gevallen een voorstadium van definitieve verwijdering, wat hier voorkomen dient te worden. Op het moment van verschijnen van dit nummer van Binnenstad wordt de zaak nog onderzocht. In een volgend nummer kom ik hier zeker op terug.

Dat deze enorme misser zich uitgerekend voordoet bij een winkelformule van een internationale keten is natuurlijk geen toeval. Vanwege de uniforme huisstijl die dergelijke winkelketens hanteren, is een bijzonder, historisch winkelinterieur slecht verenigbaar met de gewenste uitstraling en merchandising. Het is wrang dat uitgerekend deze winkel, die zelf de neerslag vormt van een huisstijl, daarvoor zo liefdeloos onder handen genomen moest worden. Economisch verkeert de Utrechtsestraat al een tijdje in een opgaande economische beweging, zoals blijkt uit het toenemend aantal filialen van internationale winkelketens (Bolia, Carhartt, Bellerose, om er maar een paar te noemen), die hier de laatste jaren neergestreken zijn. Voor het erfgoed hangt daar in veel gevallen, zoals ook hier weer te zien is, echter een prijskaartje aan.

David Mulder

(Uit: Binnenstad 294, aug.-okt. 2019)