Heilloos beleid

Bij mijn laatste bezoek aan de hoofdstad zag ik alweer een enorme bouwput voor het Centraal Station. Dit keer aan de westzijde. Daar wordt nu, onder het water van het Open Havenfront, een fietsenkelder voor 7000 fietsen gerealiseerd. In het kader van die werkzaamheden hadden de archeologen van M&A al eerder de oude Texelse Kade aangetroffen. Dat stemde mij natuurlijk weemoedig.

Fietsgarage in het Open Havenfront in aanbouw. (foto Wim Ruigrok)

Wat een genot moet het zijn geweest, om in twee dagen, bij goed weer, met de beurtschipper van Texel naar Amsterdam te zeilen. Nu duurt de reis vanaf de bushalte in mijn dorp ruim twee uur. Dat heet ‘tijdwinst’, maar waarvoor je die tijd eigenlijk wint, kan niemand je vertellen.

Er zijn wel meer dingen op het Stationsplein die mij weemoedig stemmen. Vooral het voormalige hoofdkantoor van de HIJSM aan de westzijde, Droogbak 1A. Daar was ooit het Nederlands Documentatiecentrum voor de Bouwkunst gevestigd, waar ik tien jaar lang onder volmaakte omstandigheden wetenschappelijk onderzoek heb mogen doen. Toen verhuisde het instituut naar Rotterdam, waarbij het schitterende archief – een door en door Amsterdamse collectie – voorgoed verdween naar een stad zonder enige bouwkunstige traditie. Maar al ruim voor de verhuizing was mijn plezier in deze locatie vergald door een dwaze poging om het verkeer over de Haarlemmer Houttuinen ruim baan te geven. Rond het gebouw stond een woud van oude iepen, die allemaal gekapt werden. Dat was de laatste acte van een misdadig verkeersplan uit de jaren twintig (‘Stadsontwikkeling en verkeer’ in: Gemeenteblad afd. 1 1931, p. 253), dat niets goeds heeft opgeleverd, alleen maar ravage. De vraag rijst wat al die vooruitgang eigenlijk heeft opgeleverd sinds het Centraal Station in het echte open havenfront werd gebouwd. De laatste wijsheid is nu een fietsenkelder voor 7000 fietsen. Dat klinkt goed natuurlijk, want het is milieuvriendelijk, even afgezien van de CO2 uitstoot bij de bouw en de winning van enorme hoeveelheden zand en grind voor al dat beton. Maar het is toch weer een stap vooruit naar de verkeerde toekomst. Meer inwoners, meer fietsen, eeuwige groei.

Ik heb zelf, in dat gebouw van de HIJSM, een proefschrift geschreven over het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam, dat doortrokken is van vooruitgangsgeloof. Italiaanse collega’s, voor wie H.P. Berlage en C. van Eesteren helden waren, dachten altijd – geheel ten onrechte – dat het een socialistisch plan was. Het AUP kan beter beschouwd worden als een kritische reactie op eerdere uitbreidingsplannen, die geheel door grondspeculanten en bouwondernemers werden geconcipieerd. Men begreep dat de verbetering van de volkshuisvesting en de volksgezondheid een zaak van nationaal belang was. Het milieu en het klimaat stonden in die verre jaren nog niet op de agenda, het Westelijk Havengebied werd beschouwd als de toekomstige motor van de stedelijke economie, inclusief zware industrie.

Anno 2020 is het duidelijk hoog tijd om een totaal nieuwe visie op de stad te formuleren, zoals het ook hoog tijd is om een nieuwe visie op het platteland te formuleren. Het einde van een tijdperk is in zicht gekomen, maar het Amsterdamse gemeentebestuur heeft dat nog niet begrepen. Men geniet met volle teugen van het gegeven dat de stad wordt overspoeld door jonge mensen die op zoek zijn naar een betere toekomst, net als in de negentiende eeuw. En net als toen worden er grote hoeveelheden woningen gebouwd zonder rekening te houden met de samenstelling van de bevolking. Amsterdam wordt nu in rap tempo onbetaalbaar voor kleine inkomens en gezinnen met twee opgroeiende kinderen, die een vierkamerwoning nodig hebben.

Met het toeristenbeleid is het ook zo gegaan. Dertig jaar geleden leek het toerisme een economische zegen voor de stad, de horeca en het hotelwezen kregen de vrije teugel. Inmiddels is de historische binnenstad in feite onbewoonbaar geworden door de toeristen. Telkens weer zien we dat het gemeentebestuur zich laat leiden door de waan van de dag. En dat betekent ongebreideld kapitalisme. Het is natuurlijk moeilijk om daaraan te ontkomen, omdat grote steden wereldwijd geteisterd worden door speculatie op de woningmarkt. Maar het is toch wonderlijk dat een gemeentebestuur met een ‘progressieve’ signatuur klaarblijkelijk alle idealen van de sociaaldemocratische stad overboord heeft gezet. Het sociale grondbeleid dat ten grondslag lag aan het AUP bestaat niet meer. De relatie met de woningbouwcorporaties is verziekt en de sociale huisvesting is gedegenereerd tot het afvoerputje op de woningmarkt.

Ik was destijds geen bewonderaar van het semi-communistische distributiesysteem voor woningen dat met harde hand werd gehandhaafd door de Gemeentelijke Dienst Herhuisvesting. Het had een soort grauwsluier over de stad gelegd. Het huurbeleid bracht ook verpaupering met zich mee omdat particuliere verhuurders hun bezit niet of nauwelijks onderhielden. Het waren de karakteristieke problemen van een communistische economie. Enige liberalisering was dringend gewenst en aanvankelijk waren de resultaten ook positief. Maar de triomf van de hoogste bieder, vaak een belegger, heeft inmiddels geleid tot nieuwe wantoestanden.

Goede raad is nu duur, net als 100 jaar geleden toen duidelijk begon te worden dat Amsterdam niet verder kon zonder een doorwrochte visie op de toekomst van de stad. Ook toen bestond het gemeentebestuur voornamelijk uit onbenullen. Het AUP werd voorbereid door het Nederlands Instituut voor Volkshuisvesting en Stedenbouw, dat een wat elitair karakter had, het waren overwegend verstandige deftige heren. Die tijd is helaas voorbij, maar het moet toch mogelijk zijn om zoals destijds weer wat talent bijeen te brengen in een Afdeling Stadsontwikkeling. Mensen die niet verblind zijn door groei, die niet ‘geloven’ in hoogbouw en die begrijpen dat zelfs een hele grote fietsenkelder meer van hetzelfde is.

Vincent van Rossem

Zie ook:
[Reactie van Hendrik Battjes] (Binnenstad 297)

(Uit: Binnenstad 296, jan./febr. 2020)